Artykuł 26 Ordynacji podatkowej to zasada w polskim systemie podatkowym, która może znacząco zmienić sytuację finansową podatnika. Klauzula ta jasno stanowi, że podatnik jest odpowiedzialny za zapłatę podatków od całego swojego majątku. Oznacza to, że organ podatkowy może pobierać podatki z dowolnego majątku, w tym z wynagrodzeń, nieruchomości i ruchomości, w dowolnych okolicznościach. Choć klauzula ta może wydawać się surowa, odgrywa ona kluczową rolę w ochronie finansów publicznych.

W artykule 26a ustawodawca ustanowił jednocześnie wyjątek. Stanowi on, że podatnik nie ponosi odpowiedzialności za niepobrany podatek, jeżeli odpowiedzialność wynika z błędu popełnionego przez płatnika (np. pracodawcę), ale tylko do wysokości zaliczki, którą płatnik powinien był uiścić. Jest to bardzo istotny środek bezpieczeństwa, szczególnie dla pracowników niezatrudnionych w księgowości. O ile nie działali z zamiarem ukrycia danych, pozwala im to uniknąć odpowiedzialności za błędy popełnione przez osoby trzecie.

Kategoria	Szczegóły
Podstawowy przepis prawny	Art. 26 Ordynacji podatkowej – pełna odpowiedzialność majątkiem osobistym
Wyjątek od zasady	Art. 26a – brak odpowiedzialności podatnika do wysokości zaliczki należnej od płatnika
Odpowiedzialność płatnika	Art. 30 §1 – odpowiedzialność za niepobrany lub nieprzekazany podatek
Odpowiedzialność podatnika (warunkowa)	Art. 30 §5 – tylko gdy to podatnik jest winny niepobrania lub zatajenia danych
Sankcje karne	Odpowiedzialność karna płatnika, nie firmy, za brak należytej staranności
Odpowiedzialność osób trzecich	Art. 107 i n. – odpowiedzialność solidarna po upływie terminu zapłaty
Kluczowe orzeczenia sądowe	NSA, III FSK 570/21 – odpowiedzialność trzeciego możliwa tylko po decyzji określającej dług

Źródło: https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-odpowiedzialnosc-za-cudze-zaleglosci-podatkowe

Płatnicy ponoszą nieco inny ciężar odpowiedzialności. Zgodnie z artykułem 30 § 1 Ordynacji podatkowej, płatnik podatku ponosi odpowiedzialność, jeśli nie pobierze podatku lub pobierze podatek, ale go nie wpłaci. W rzeczywistości oznacza to, że księgowy lub biuro rachunkowe reprezentujące przedsiębiorcę musi zachować szczególną ostrożność. Niedostateczny nadzór może skutkować wydaniem orzeczenia podatkowego, a co gorsza, grzywną na podstawie Kodeksu karnego skarbowego.

Co jednak, jeśli podatnik zawinił w popełnieniu błędu? Zgodnie z artykułem 30 § 5, podatnik ponosi odpowiedzialność w takiej sytuacji. Jeżeli podatnik celowo lub nieumyślnie zataił informacje mające wpływ na podstawę opodatkowania, odpowiedzialność płatnika jest zniesiona. Przykładem może być sytuacja, w której pracownik zaniedbał ujawnienie drugiego źródła dochodu, co uniemożliwiło prawidłowe obliczenie zaliczki.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 9 listopada 2010 r. (SK 10/08) ma w tej sprawie również istotne znaczenie, ponieważ podkreśla, że podatnik nie może ponosić odpowiedzialności za błędy płatnika, jeśli zostały one popełnione w dobrej wierze. Choć ma to sens, koncepcja ta nakłada ograniczenia odpowiedzialności, zarówno prawne, jak i praktyczne, co może być szczególnie pomocne dla osób niezwiązanych z księgowością.

Co ciekawe, osoby trzecie również mogą ponosić odpowiedzialność za zaległości podatkowe. Przy spełnieniu określonych warunków, członkowie zarządu, wspólnicy, a nawet spadkobiercy mogą ponosić odpowiedzialność na podstawie art. 107 i późniejszych przepisów Ordynacji podatkowej. Osoby te odpowiadają za zaległości, które już powstały lub które nie zostały uregulowane w terminie, a nie za same zobowiązania. Jest to szczególnie istotne w przypadku dziedziczenia firm rodzinnych, ponieważ decyzja organów podatkowych może zaskoczyć nieświadomych spadkobierców.

Jednak dochodzenie odpowiedzialności za zaległości podatkowe nie jest prostym procesem. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 17 maja 2022 r. (III FSK 570/21) stanowi, że powództwo przeciwko osobie trzeciej może zostać wszczęte dopiero po wydaniu decyzji ustalającej wysokość podatku. Ma to sens: odpowiedzialność musi zostać formalnie ustalona, zanim będzie można powiązać ją z określoną kwotą.

Te przepisy doskonale ilustrują wartość należytej staranności z punktu widzenia praktyk biznesowych. Odpowiedzialność za błędy formalne po prostu przenosi się na inne podmioty w dobie cyfryzacji, ponieważ coraz więcej firm korzysta z zewnętrznych usług księgowych. Ponieważ działy compliance i wewnętrzne audyty podatkowe potrafią wykryć potencjalne zagrożenia, zanim staną się one oficjalnymi decyzjami, coraz ważniejsze stają się działy compliance i wewnętrzne audyty podatkowe.

Istnieją udokumentowane przypadki, w których firmy, w tym te znane, były zmuszone do uregulowania milionów dolarów zaległości z powodu zaufania do nierzetelnych płatników. Doświadczenia te pokazują, że oprócz najnowocześniejszych technologii warto inwestować w edukację podatkową pracowników i transparentność finansową.

Postawienie podatnika, często nieświadomego okoliczności, przed faktem dokonanym może być szczególnie bolesne. Jednym z najbardziej znanych przypadków jest sytuacja, w której mała firma w Wielkopolsce otrzymała decyzję o wszczęciu egzekucji, nie wiedząc, że jej biuro rachunkowe zalega z płatnościami. Niewinność właściciela udało się ustalić dopiero po długim i kosztownym procesie. Takie okoliczności podkreślają, jak ważne jest utrzymywanie otwartych kanałów komunikacji i bieżącej dokumentacji w relacjach z podatnikami.

Pomimo swojej złożoności, polski system podatkowy daje podatnikom środki do ochrony. Dostępnych jest wiele opcji, od odwołań do sądu administracyjnego po wnioski o umorzenie lub rozłożenie płatności na raty. Ponieważ jednak jakiekolwiek opóźnienie może zostać uznane za przejaw braku dobrej wiary, konieczne jest szybkie i konsekwentne działanie.