Według najnowszej analizy Utbetalningsmyndigheten nieprawidłowe wypłaty świadczeń w Szwecji w 2024 r. sięgnęły co najmniej 40 mln koron. Pieniądze trafiły do osób, które nie mają prawa przebywać w kraju, między innymi w formie zasiłków dla bezrobotnych, świadczeń aktywizacyjnych, zasiłków na dzieci i parentalnych. Analiza opiera się na zestawieniu danych z kilku urzędów, w tym Skatteverket, Migrationsverket i Försäkringskassan. Jak podaje SVT Nyheter, kwota 40 mln koron to wynik wstępny, a rzeczywiste nieprawidłowe wypłaty mogą być wyższe.

Jak wykryto błędne świadczenia

Nowa analiza Utbetalningsmyndigheten powstała na podstawie szerokiego porównania danych. Urząd samkorygował informacje o obywatelstwie i prawie pobytu ze Skatteverket oraz decyzje pobytowe z Migrationsverket z danymi o wypłatach z Försäkringskassan, Arbetsförmedlingen, Pensionsmyndigheten i kas bezrobotnych.

W wyniku kontroli zidentyfikowano co najmniej 40 mln koron wypłaconych osobom bez prawa pobytu w Szwecji. Według Utbetalningsmyndigheten część tych osób może przebywać w kraju nielegalnie, a część mogła już wyjechać do innego państwa, mimo że świadczenia nadal były wypłacane na ich rzecz.

Organ podkreśla, że analiza obejmuje tylko osoby możliwe do zidentyfikowania w rejestrach. Osoby posiadające jedynie numer koordynacyjny (samordningsnummer) nie zostały w pełni sprawdzone, dlatego skala zjawiska może być większa, niż wynika z obecnych danych.

Struktura nieprawidłowych wypłat

Z ujawnionych 40 mln koron najwięcej dotyczy świadczeń dla bezrobotnych. Według danych Utbetalningsmyndigheten jest to około 17 mln koron dla około 300 osób z tytułu zasiłków dla bezrobotnych. Kolejne 9 mln koron, wypłacone 220 osobom, to różnego rodzaju zasiłki aktywizacyjne. Około 8 mln koron stanowią zasiłki na dzieci oraz zasiłki rodzicielskie, które trafiły łącznie do około 1200 osób.

Te kwoty pokazują, że nieprawidłowe wypłaty świadczeń w Szwecji dotyczą kilku kluczowych elementów systemu socjalnego. W grę wchodzą zarówno świadczenia dochodowe (jak a-kassa czy aktivitetsstöd), jak i zasiłki związane z rodziną i dziećmi. Zdaniem urzędu wzorzec wskazuje, że problem nie jest ograniczony do jednego typu zasiłku, lecz wynika z szerzej pojętej słabości kontroli przed wypłatą.

Sygnały od straży granicznej i reakcja urzędu

Na nieprawidłowości zwróciła uwagę m.in. szwedzka straż graniczna. Utbetalningsmyndigheten opisuje w raporcie sytuacje, w których policja przygotowuje wydalenie osoby z kraju, a w rejestrach widzi, że na konto tej osoby wciąż regularnie wpływają świadczenia socjalne. Według urzędu takie przypadki pojawiały się na tyle często, że stały się jednym z impulsów do przeprowadzenia szerszej analizy.

Dyrektor generalny agencji Per Eleblad zapowiada zaostrzenie kontroli. W komunikacie, na który powołują się Aftonbladet i inne szwedzkie media, zapowiedział analizę wszystkich rodzajów świadczeń, w których istnieje podejrzenie wypłat dla osób bez prawa pobytu w Szwecji. Urząd planuje wprowadzić stałe kontrole oparte na samokontroli rejestrów, aby ograniczyć podobne przypadki w przyszłości.

Zapowiedzi Eleblada wpisują się w szerszy trend w szwedzkiej polityce: rosnącą presję na uszczelnienie systemu świadczeń socjalnych i walkę zarówno z błędami administracyjnymi, jak i z oszustwami.

Problem szerszy niż jeden rok

Choć obecna analiza dotyczy roku 2024, wcześniejsze badania wskazują, że problem błędnych wypłat do osób bez ważnego zezwolenia na pobyt ma dłuższą historię. Z wcześniejszych szacunków przytaczanych m.in. przez Riksrevisionen wynika, że w latach 2014–2020 organy państwowe wypłaciły około 313 mln koron, a gminy około 122 mln koron osobom, których zezwolenia na pobyt wygasły.

Riksrevisionen w innym raporcie zwracała również uwagę na podwyższone ryzyko nieprawidłowych wypłat w przypadku osób z zagranicznymi dochodami. Według tej instytucji braki w przepływie informacji i w kontrolach prowadzą do sytuacji, w której część świadczeń jest przyznawana w zbyt wysokiej wysokości lub mimo braku pełnych podstaw.

W opinii Riksrevisionen błędne wypłaty obciążają finanse publiczne i mogą jednocześnie wpędzać poszczególne osoby w spiralę długów, gdy pojawia się obowiązek zwrotu nienależnie otrzymanych kwot. Dlatego instytucja od kilku lat apeluje o skuteczniejsze mechanizmy zapobiegania i odzyskiwania nadpłat.

Planowane działania i kolejne kontrole

Rząd i instytucje kontrolne od pewnego czasu wzmacniają narzędzia do walki z błędnymi wypłatami i przestępstwami zasiłkowymi. W osobnym procesie legislacyjnym rozważane są między innymi nowe sankcje administracyjne w systemie wsparcia rynku pracy, aby zmniejszyć zakres nieprawidłowych wypłat w obszarze zasiłków aktywizacyjnych i wsparcia zatrudnienia.

Utbetalningsmyndigheten, mimo że w przyszłości ma zostać pozbawiona części pierwotnie planowanych zadań, kontynuuje prace nad uszczelnieniem systemu wypłat. Według wcześniejszych podsumowań agencja przyczyniła się już do wykrycia oraz wstrzymania wypłat i odzyskania środków o wartości dziesiątek milionów koron w różnych obszarach świadczeń.

W przypadku obecnej analizy dotyczącej osób bez prawa pobytu kolejnym krokiem mają być stałe, zautomatyzowane kontrole oparte na regularnym zestawianiu danych między instytucjami. Urząd zapowiada, że wyniki przyszłych kontroli pozwolą lepiej ocenić, jak duże są faktyczne nieprawidłowe wypłaty świadczeń w Szwecji i w których częściach systemu pojawia się najwięcej błędów.